Gücdən doğan ədalət, ədalətdən doğan sülh

İlham Əliyevin diplomatiyasının fəlsəfəsi sadəcə masa arxasında kompromis axtarmaqdan ibarət deyil. Onun yanaşması bir zəncir kimidir — hər həlqəsi digərini tamamlayır. Əvvəlcə gücün bərpası, ərazi bütövlüyünün təmin olunması, sonra isə gücün hüquqa və sabitliyə çevrilməsi. 2020-ci ildə qazandığımız qələbə bu zəncirin hərbi-siyasi həlqəsi idisə, 2025-ci ilin Vaşinqton sazişi həmin qələbənin sülh fəlsəfəsinə çevrilmiş formasıdır. Bu, yalnız qalib gəlmək deyil, qələbəni yeni nizamın təməl daşına çevirməkdir.

Sazişin mərkəzində “Trump Route for International Peace and Prosperity” adlanan strateji tranzit koridoru dayanır. Bu marşrut, bir xəritə üzərində çəkilmiş xəttdən daha artıqdır — o, tarixi parçalanmanın bitdiyi, coğrafiyanın yenidən bütövləşdiyi anın simvoludur. Naxçıvana quru yolun açılması yalnız logistik deyil, həm də mənəvi bir qovuşmadır. İlham Əliyev bu layihəni təkcə iqtisadi fürsət kimi deyil, dövlətin tarix qarşısında borcunun yerinə yetirilməsi kimi təqdim edir. ABŞ-ın bu marşrutda yeganə eksklüziv tərəfdaş statusunu əldə etməsi isə Azərbaycanın diplomatik meydanda nə qədər incə və uzaqgörən hərəkət etdiyini göstərir.

Bu diplomatiyanın fəlsəfəsi güc və ədalət balansında gizlidir. Güc olmadan ədaləti təmin etmək mümkün deyil, amma gücü ədalətə çevirmədən də qalıcı sülh əldə etmək olmur. İlham Əliyev hərbi zəfəri beynəlxalq hüququn və siyasi legitimliyin qalasına çevirməyi bacardı. Ermənistana sülhü qəbul etdirmək — sadəcə sənəd imzalatmaq deyil, həm də onu yeni reallığı qəbul etməyə vadar etmək idi. Bu isə diplomatiyanın ən çətin mərhələsidir: qalibin qarşı tərəfə məğlubiyyətini sülh dili ilə izah etməsi.

Vaşinqton sazişi həm də Azərbaycanın beynəlxalq aləmdə yeni mövqeyinin göstəricisidir. Rusiya və İranın təsirinin zəiflədiyi bir vaxtda, ABŞ kimi qlobal gücün regiona strateji tərəfdaş qismində daxil olması, İlham Əliyevin dünya siyasətində çoxvektorlu, amma milli maraqlara söykənən kursunun nəticəsidir. Bu kursun fəlsəfəsi sadədir: güclü dövlət təkbaşına dayanmağı bacarmalıdır, amma böyük oyunçularla masada oturmağı da bilməlidir.

Bütün bunlar göstərir ki, İlham Əliyev təkcə döyüş meydanında qalib gələn Ali Baş Komandan deyil, həm də zamanın sınaqlarından keçmiş, qələbəni gələcək nəsillərin rifahına çevirən dövlət xadimidir. Vaşinqton sazişi onun siyasətinin mənəvi zirvəsidir — gücdən doğan ədalət, ədalətdən doğan sülh, sülhdən doğan inkişaf. Və bu inkişaf artıq bir arzunun yox, gerçəkliyin adı olacaq.